ECOLOGIE EN DUURZAAMHEID
Net als de wijngaarden van de Douro-vallei of het regenwoud van Brazilië, vormen kurkeikenbossen een zeer specifiek ecosysteem met een delicaat evenwicht dat alleen in het Middellandse-Zeebekken (Algerije, Marokko) en voornamelijk in de zuidelijke regio's van het Iberisch schiereiland met een Atlantische invloed, zoals Portugal, een land dat er prat op gaat het grootste areaal kurkbomen ter wereld te hebben (730.000 hectare, ongeveer 33% van de oppervlakte van de wereld).
Het kurkeikenbos, dat wordt beschouwd als nationaal erfgoed, wordt al lang beschermd door de wet (wetsbesluit nr. 169/2001), het kappen ervan is verboden, het planten en beheren ervan wordt aangemoedigd, een initiatief ontwikkeld door Portugal en dat juist is gebleken omdat momenteel is de extractie van kurk voor de productie van flessenkurken uitgegroeid tot een industrie van enorm belang, waarbij Portugal de grootste exporteur ter wereld is.
In Portugal vertegenwoordigt het kurkeikenbos ongeveer 21% van het bosareaal en is het verantwoordelijk voor de productie van meer dan 50% van de wereldwijd geconsumeerde kurk. Het bos, dat overwegend begroeid is met de soort Quercus, heeft grote delen steeneiken (Quercus retundifolia), kleine delen Pyreneese eiken (Quercus pyrenaica) en vooral kurkeiken (Quercus suber L).
Pas in de achttiende eeuw, met het begin van de kurkwinning, werd de kurkeik behandeld met het respect dat een van de meest karakteristieke bomen van Portugal toekomt. In die tijd werden technieken voor selectief uitdunnen en het verminderen van de dichtheid van de boombedekking geïntroduceerd, zodat de bodem voor landbouw kon worden gebruikt. Dankzij deze initiatieven werden de Portugese kurkeiken aan het einde van de negentiende eeuw beschouwd als de best verzorgde ter wereld.
Kurkeik: een boom voor het leven
Sinds de monnik Dom Pierre Pérignon 350 jaar geleden een fles druivensap verzegelde met een stop in plaats van de gebruikelijke met olie doordrenkte stoffen stop, is het natuurlijke materiaal een veelzijdig materiaal geworden. De kurkeik, waarvan de schors in deze weken wordt gekapt, is een belangrijk onderdeel van de ecologie van de Algarve
Iedereen die "kurkeiken met palen schudt, krijgt een boete".
Het decreet van de Portugese koning D. Sancho achthonderd jaar geleden is het bewijs van de kennis van de waarde van de boom. Sindsdien geniet de kurkeik altijd bijzondere wettelijke bescherming in Portugal en is sinds 2012 een nationale boom. Ondertussen betreurt Luís Neves Silva dat "de werkelijkheid de symboliek niet bijhoudt". Een bosingenieur uit Lissabon is een van de verantwoordelijken voor het herbebossingsproject dat het Wereld Natuur Fonds (WWF) tien jaar geleden in de Algarve lanceerde als maatregel tegen de gevolgen van de hevige bosbranden van voorgaande jaren. Na tien jaar concluderen Neves Silva en zijn medewerkers: er zijn verenigingen van kurkproducenten ontstaan die steun nodig hebben.
Bosbranden hebben een bedreiging vergroot die al veel langer dreigt: Portugal heeft de afgelopen 45 jaar de helft van zijn landbouwgrond verloren aan woestijnvorming – meer dan enig ander land ter wereld. De toewijzing van geld dat het land ontving van het EU-fonds voor plattelandsontwikkeling (PRODER) voor herbebossing na het einde van de brand van dit jaar.
Het verlengingsbesluit is in behandeling. Daarom doet bosingenieur Neves Silva een beroep op politici: "Als de huidige kurkeikenpopulatie afneemt, zal de woestijnvorming in het noorden doorgaan" - met een kilometer per jaar. Er zijn veertig tot tachtig bomen per hectare nodig om verdere verwoestijning tegen te gaan. Daarnaast willen boswachters het areaal kurkeiken naar het noorden uitbreiden en met een vijfde vergroten.
Luís Neves Silva is in veel landen betrokken bij bosbeschermingsprojecten en brengt nieuwe kennis en contacten met zich mee. Dit heeft geleid tot samenwerking met internationale milieuorganisaties zoals de Rainforest Alliance en de Forest Stewardship Council (FSC). Hun gedeelde credo: Geconfronteerd met een groeiende wereldbevolking, de daaruit voortvloeiende toenemende vraag naar grondstoffen en de noodzaak om te zorgen voor duurzame groei, “moeten er meer opbrengsten worden behaald met minder water en minder land; tegelijkertijd moeten er minder milieubelastende materialen worden geproduceerd.”
De landinwaartse ligging van de boom in de Algarve markeert de grens tussen vruchtbare en dorre bodems.
De oude soort zorgt voor de integriteit van het ecosysteem, aangezien de diepe en uitgestrekte wortels de bodem beschermen tegen erosie. De boom reguleert de grondwatercirculatie en minimaliseert de effecten van CO2-uitstoot. "We moeten van de natuur leren", dringt Neves Silva aan.
Wetenschappers willen de natuurlijke eigenschappen van de groenblijvende boom benutten en kurkproducenten worden ondersteund door het FSC-keurmerk voor duurzaam bosbeheer. De bosbouw en de kurkverwerkende industrie zouden een aanzienlijk aantal directe en indirecte banen kunnen creëren.
Kurkeiken groeien als montado (enkele bomen in grasland) en sobreiral (aaneengesloten bos in een berglandschap). In deze biotoop gedijt een rijke flora, omdat de kurkeiken voldoen aan de ecologische eisen van de soorten die in hun omgeving groeien. Aardbeienboom, peperboom, gaspeldoorn, peulvruchten, heide, cistus en hout bloeien hier, die de lokale bevolking kan gebruiken als brandstof voor hun huiskachels.
Veel eetbare paddenstoelen groeien in symbiose met de boom, evenals tal van kustplanten die de waterhuishouding en de stabiliteit van riviergeulen reguleren. De voedselrijke biotopen van de kurkeik herbergen ook zo'n 120 diersoorten, waarvan sommige met uitsterven worden bedreigd; het vee van kleine boeren graast in de schaduw van de bomen en geniet van het voedzame vetmesten van eikels.
WWF en zijn partners in Portugal willen producenten, politici en de industrie dichter bij elkaar brengen. Ondanks inzichten in ecologische noodzaak worden herbebossingsplannen echter vaak met scepsis onthaald. Inlanders kennen het verhaal van het bebossingsprogramma van de staat uit 1901, dat, uitgevoerd zonder rekening te houden met de behoeften van de bevolking, veel boeren van hun middelen van bestaan beroofde en de eerste grote plattelandsvlucht uit het zuiden veroorzaakte.
Hoewel er vandaag overleg wordt gevoerd met omwonenden, vertroebelen economische prognoses de argumenten van bosingenieurs: synthetische producten verdringen natuurlijke kurk. De prijzen op de wereldmarkt dalen en bedreigen de traditionele kurkindustrie: flessenkurk bijvoorbeeld is goed voor slechts een derde van de kurkproductie, maar wel voor 70 procent van de toegevoegde waarde.
OPENINGSTIJDEN
Maandag - vrijdag: 8.00-16.00 uur